Obrzędowa kinetyka cyklu letniego – komentarz do rekonstrukcji

prof. dr Ihor Maciejewski, etnomuzykolog, Rosyjska Akademia Nauk, Sankt Petersburg,

Obrzędowość żniwna i kupalna – komentarz do rekonstrukcji festiwalowych

Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny „Źródliska 2014” i nagrane w trakcie jego rejestracje wideo uważamy za akcję unikalną, mającą wielkie znaczenie nie tylko dla rozwoju kultury i edukacji Suwalszczyzny, ale także umocowane jest w dużo szerszym kontekście ogólnoeuropejskim.

Co najważniejsze, były w nim przedstawione wszystkie historyczne strefy etnicznej narodów kulturowych Europy Środkowo-Wschodniej: – słowiańskie (polskie, ukraińskie, białoruskie), bałtyjskie (łatgalskie, litewskie) oraz ugrofińskie (historyczne ich ślady wyraźnie występują przy obserwacji folkloru etnosów, które zachowały do dzisiaj swoją tożsamość, np. mniejszość mordowska (na Festiwalu świetnie ją reprezentował podmoskiewski zespół mordowski „Oyme”).

Po drugie, na festiwalu i w rejestracjach DVD reprezentowane są zespoły prezentujące kulturę nie tylko narodową (polskie z Polski, litewskie z Litwy, łotewskie i łatgalskie z Łotwy), ale i mniejszości etniczne, pogranicz oraz diaspor: z Polski – ukraińskie (z Bielska Podlaskiego), litewskie (z Sejneńszczyzny), z Rosji – mordowskie (z Moskwy). To ma wielkie znaczenie nie tylko kulturalne, ale i polityczne, jest znakiem prawdziwej demokracji reprezentatywnej.

Po trzecie, na Festiwalu i dokonanych rejestracjach wideo zareprezentowali się autentyczni nosiciele kultury tradycyjnej: tancerze, muzykanci, śpiewacy – co jest jednym z najważniejszych zadań współczesnej naukowej teorii i praktyki etnomuzycznej i choreograficznej, a zarazem doniosłym dokonaniem tego projektu.

I co najbardziej ważne i perspektywiczne dla współczesnej praktyki kulturowej: wszystkie pieśni, tańce, rytuały etniczne ukazane były nie w banalnej dla odbiorców sali koncertowej, a w realnej sytuacji – w polu podczas pracy żniwnej; przy zbieraniu zboża i pleceniu wianków i symboli duchów-obrońców niwy; w lesie i na brzegu rzeki podczas nocy kupalnej itd.

 

Obrzędowa kinetyka oraz muzyka instrumentalna letniego cyklu pracy na Huculszczyźnie, Podlasiu oraz w regionach środkowej Rosji

W trakcie Nocy kupalnej reprezentowany jest tradycyjny karnawał, który jest wstępem i kluczowym aktem-rytuałem całego cyklu letniego – „Tundoń iltiamo” (albo „Kiziań watoma” – w różnych dialektach mordowskich). W pieśniach, tańcach i wołaniach duchów-obrońców pola i plonu (bogini Paksia-awa i boga Warna-awa) wyraźne jest połączenia magii i kultów dawnych światów Ugrofinów od Wołogdy. W tym obrzędzie istniało tabu na dokonywanie dynamicznych akcji zabawowych.

Na początku lata odbywały się obrzędy, które miały zagwarantować bezpieczeństwo zasiewów. Mordwini uważali, że uprawiona ziemia ma szczególnych duchów-obrońców. W trakcie kwitnienia żyta bogini pola o północy podaje znak o nadchodzącym urodzaju przez gwizd, zaś o nieurodzaju – przez krzyk. Bardzo niebezpiecznie jest rozgniewać ją w ten szczególny czas. W dawnych czasach Mordwińcy starali się unikać hałasu, nie chodzili po podwórku, siedzieli w chatach z zamkniętymi oknami.

Pakwa-awa sama starała się utrzymać ciszę i chronić niwę. Poprzez nadchodzący wiatr, bogini prosi boga Warm-awa, aby zachował dla ludzi chleb.